O κριτικός τέχνης Χρήστος Ν. Θεοφίλης σε διάλογο με τον ΧΑΡΑΛΑΜΠΟ ΔΑΡΑΔΗΜΟ
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Πέραμα. Ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη. Έκθεση εικαστικών και φωτογραφίας: άνθρωποι, χρώμα και σίδερο 4.
Είναι μια μεγάλη έκθεση αφού συμμετέχουν 187 καλλιτέχνες με πάνω από 400 έργα.
Και η έκθεση αυτή επαναλαμβάνεται για πέμπτη χρονιά. Δηλαδή αντέχει στο χρόνο. Τι ακριβώς συμβαίνει εκεί στο Πέραμα;
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΑΡΑΔΗΜΟΣ Καλά το είπες. Συμβαίνει, δεν παρουσιάζεται. Πέντε χρόνια δεν είναι λίγα για να μετρήσεις την αντοχή της κι ούτε πολλά γι αυτό που κόμπο τον κόμπο υφαίνεται και εξελίσσεται σε μια δράση δοκιμασίας πολιτισμού. Αργά, βασανιστικά, συχνά αδιόρατα οι ανθρώπινες σχέσεις αναδύονται ξαναγεννημένες συντρίβοντας στερεότυπα, εγκαταστημένες ιδεοληψίες για παγιωμένους ρόλους. Από δω ο εργάτης από κει ο καλλιτέχνης…μια διχοστασία αποξένωσης που πληγώνει.
Κάθε χρόνο, αλλά τίποτα δεν επαναλαμβάνεται στερεότυπα, μηχανιστικά. Κάθε χρόνο αντιμετωπίζουμε και νέες καταστάσεις. Το τοπίο μεταβάλλεται. Πλοία έρχονται και φεύγουν. Γερανοί μετακινούνται. Οι χώροι αλλάζουν, ακόμα και στον ίδιο χώρο οι συνθήκες είναι διαφορετικές. Αλλάζουν πρόσωπο από την υπερφόρτωση εργασίας που συμπιέζει, από την ανεργία, από τους θανάτους….κάθε χρόνο είμαστε ίδιοι και διαφορετικοί. Νέα προβλήματα και νέες λύσεις.
Δεν πρόκειται για μια απλή έκθεση. Πρόκειται για κίνηση ανθρώπων. Για συνύπαρξη και συλλειτουργία ανθρώπων.
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Υπάρχει μια ποικιλία έργων με διαφορετικές αισθητικές προσεγγίσεις. Διαβάζουμε στον κατάλογο για έργα ζωγραφικής, φωτογραφίας, χαρακτικής, γλυπτικής, εγκαταστάσεις, βίντεο….συμμετέχουν με έργα τους και εργάτες…
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΑΡΑΔΗΜΟΣ Υπάρχουν όλα αυτά και μάλιστα χρόνο το χρόνο ωριμότερα. Το θέμα είναι και το πώς υπάρχουν. Πως συνυπάρχουν σε έναν και με έναν μη τυπικό εκθεσιακό χώρο. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι όλα τα έργα αποτελούν και αναπτύσσονται σαν μια μεγάλη «εγκατάσταση», μια «διαμόρφωση» λειτουργική μέσα σε ένα από τα ναυπηγεία της «Ζώνης».
Υπάρχουν παρεμβάσεις με ταμπλό για να δεχθούν έργα επιτοίχια, αξιοποιήσεις χώρων και μηχανημάτων για διαμορφώσεις με τρισδιάστατα έργα, αναπτύξεις «εγκαταστάσεων», αξιοποίηση των κατασκευών, των εργαλείων των υλικών, κάπου φυτεμένες αναδύονται παρουσιάσεις βίντεο. Έργα που φτιάχτηκαν με έγνοια τους ανθρώπους της δουλειάς, έργα βγαλμένα από τις όψεις της καθημερινότητας, άλλα με αφορμή τις ιδιαιτερότητες του χώρου και των αντικειμένων του και άλλα που έγιναν επί τόπου ή που πήραν εκεί την τελική τους μορφή….απλά, συμβολικά, υπάρχουν σαν να αφήνουν το αποτύπωμα του ανθρώπου στην ιστορία. Τι να περιγράψω, το καλλίτερο είναι να το ζήσει κανείς εκεί.
Από την άλλη δεν είναι μόνο τα έργα. Είναι και το σφυρί αφημένο στον πάγκο, τα ηλεκτρόδια και τα εξάμετρα φύλλα αλουμινίου στο έδαφος, τα ρομπότ με το πλάσμα και τα άλλα μηχανήματα, το σκάφος που μέρα τη μέρα το βλέπεις να σχηματίζεται μέσα στις λάμψεις του αλουμινίου και το εκτυφλωτικό πράσινο γαλάζιο φως της κοπής ή της συγκόλλησης που γεμίζει το χώρο με σκιές και δηλητήρια, οι άνθρωποι που δουλεύουν σαν τελετουργοί με τις κάσκες και τις δερμάτινες ποδιές, τα μεταφορικά των μετάλλων, των εργαλείων, των κιβωτίων…… Μια διαρκής κίνηση ανθρώπων, χαιρετισμοί, φωνές συντονισμού, συνομιλίες.
Όλα ζωντανά, που υπάρχουν και κινούνται πραγματικά κι όχι καθοδηγημένα για τις ανάγκες μιας καλλιτεχνικής παρουσίασης, είναι ζωή και όχι έκθεμα ζωής, κι ούτε έκθεμα στενά καλλιτεχνικό. Κι αναρωτιέσαι: Είναι το μεγάλο καθημερινό «γεγονός» των εργατών με περιβάλλον τα έργα της τέχνης ή τα έργα με περιβάλλον την πραγματική ζωή; Πώς να τα ξεχωρίσεις; Πώς να εγκλωβίσεις σε ορισμούς αυτό που αναπτύσσεται φυσιολογικά και συνεχώς μεταβάλλεται; Πόσο με την κατάσταση αυτή δημιουργείται αισθητική αξία συνόλου που προσθέτει δυναμικά στην αξία κάθε έργου ξεχωριστά; Οι αλληλεπιδράσεις προκαλούν αδιόρατες συλλογικότητες και κοινό πνεύμα.
Ύστερα υπάρχει κι η ιστορία της περιοχής και των ανθρώπων που βαραίνει πάνω σε όλα και τα εξακοντίζει σε εξεγέρσεις, σε βαθιές διεργασίες συνείδησης, τέλος σε καλλιτεχνικά έργα. Εγκαταστάσεις τεράστιες που αργοσβήνουν, γερανοί παραδομένοι σε ύπνο φθοράς, ανθρώπινος μόχθος αναξιοποίητος, γνώση και δύναμη που σέρνεται άνεργη, μεράκι που σκουριάζει, μεράκι με ξαφνικές εκλάμψεις όταν υπάρχει δουλειά και δημιουργικότητα που φτάνει στα όριά της. Κι αναπάντεχα σειρήνες που ουρλιάζουν θάνατο: χαμός, ξεσηκωμός, θρήνος, κραυγή, απεργία.
Πώς να διαχωρίσεις την ιστορία από τα στοιχεία που την καθορίζουν, από τους ανθρώπους που την δημιουργούν;
Ναι είναι σαν διαδικασία ενσταλάξεων που διαπερνάει στοχασμούς και συναισθήματα και οδηγεί τον καθένα σε προσωπικές εκφράσεις και αντιμετωπίσεις. Μορφές ποικίλες αναδύονται, θαρρείς απεριόριστες. Κι ας κινούνται όλα στο ίδιο θεματικό στρώμα που είναι η ζωή στη «Ζώνη». Η δημιουργικότητα δεν διαχωρίζει τους ανθρώπους σε καλλιτέχνες και εργάτες.
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Αυτό το ελπιδοφόρο που μου περιγράφεις οργανώνεται από κίνηση εικαστικών καλλιτεχνών και τα σωματεία των εργαζομένων της Ν/Ζώνης. Μεταλλεργάτες, αμμοβολιστές-καθαριστές, ναυπηγοξυλουργοί, ηλεκτρολόγοι πλοίων… Όπως και να το κάνουμε μια ασυνήθιστη συνύπαρξη και συνεργασία.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΑΡΑΔΗΜΟΣ Φαίνεται ασυνήθιστο αλλά είναι το φυσιολογικό που έχουμε λησμονήσει. Η πραγματική ζωή είναι που τροφοδοτεί την τέχνη και την αναγκάζει ν’ ανοίγει νέους δρόμους και με την σειρά της ανατροφοδοτεί τη ζωή με υψηλότερες ποιότητες και απαιτήσεις. Τελικά η επιλογή αυτού του ασυνήθιστου δικαιώνεται. Και επειδή χωρίς τη συμμετοχή των εργατών ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί και επειδή η ανταπόκριση του κόσμου ήταν μεγάλη και συγκινητική.
Χιλιάδες περπάτησαν στους χώρους της δουλειάς με τα έργα, συνομίλησαν, αντάλλαξαν σκέψεις και συναισθήματα, παρακολούθησαν θέατρο, τραγούδησαν και χόρεψαν στις συναυλίες, συμμετείχαν στις συζητήσεις για την σημερινή οικογένεια, για τους μετανάστες, για τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης. Τα κυριακάτικα πρωινά παιδιά κατάθεσαν τις δικές τους δημιουργίες σ’ αυτόν τον ζωντανό χώρο: σχέδια, ζωγραφιές, χαρακτικά, κούκλες, μάσκες. Μικρές συντροφιές, ζευγάρια, σωματεία, σχολεία από το Πέραμα και τον Πειραιά, κατέκλυζαν κάθε τόσο το χώρο κάνοντας το ασυνήθιστο αυτονόητο.
Είναι οι στιγμές που αισθάνεσαι ότι αυτό που κάνεις αποκτά μια βαθύτερη αξία για τους ανθρώπους. Και όταν βλέπεις αυτή την αξία να σαρκώνεται σε ζωή παίρνεις την απόλυτη ανταμοιβή σου. Είναι τότε που οι τιμολογήσεις στα χρηματιστήρια της τέχνης μοιάζουν φαντάσματα καπνού που σκορπίζουν στο παραμικρό φύσημα του ανέμου. Μαζί τους και τα προσχήματα μιας κατασκευασμένης καταξίωσης.
Καταλαβαίνεις;.. γι αυτό λέω πως είναι πέρασμα σε μια διαδικασία πολιτισμού: των εργατών, των κατοίκων, των καλλιτεχνών.
Σε τελευταία ανάλυση ξετυλίγεται μια δημιουργική διαδικασία, που σε κάνει ν’ αντιμετωπίζεις το σήμερα και το αύριο όχι μόνο με το θέλω και το ελπίζω αλλά και με το μπορώ. Το μπορούμε.
ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ Να πούμε καλή αντάμωση στην 5η συνάντηση του χρόνου;
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΑΡΑΔΗΜΟΣ Μάλλον θα βρεθούμε νωρίτερα. Τυπικά αυτή η δοκιμασία πολιτισμού «έκλεισε τις πύλες της» στις 2 του Μάη. Συνομιλούμε όμως σε ενεστώτα χρόνο γιατί σε ενεστώτα χρόνο συνεχίζουμε. Και τα βαθύτερα, τα ωραιότερα δεν τα είπαμε ακόμα.
